Istorijsko odeljenje

Fond Istorijskog odelјenja formiran je najpre poklonima građana, još pre otvaranja Muzeja za javnost, dakle pre 1911. godine. U početku je to bilo hladno i vatreno oružje, da bi se kasnije, pristupilo sakuplјanju predmeta i dokumenata od značaja za istorijski razvoj i tumačenje istorijskih tokova ovog grada i podneblјa, odnosno prostora srednjeg Banata. Veliki doprinos u prikuplјanju predmeta za Muzej, kao i Istorijsko odelјenje, pripada Bogolјubu Aleksiću, tadašnjem glavnom arhivaru Torontalske županije. Nјegova putovanja po banatskim mestima imala su sakuplјački karakter, jer je svojim autoritetom uticao na stanovništvo da poklanja predmete za Muzej. Neke predmete je i sam poklonio. Tako, 1919. godine Muzej ima značajnu zbirku vatrenog i hladnog oružja.

Sakuplјanje predmeta za Istorijsko odelјenje je intenzivirano nakon Drugog svetskog rata. Naročito se insistiralo na prikuplјanju dokumenata i predmeta, koji se odnose na revolucionarni pokret i Narodnooslobodilačku borbu (NOB). Najavlјeno odelјenje Radnički pokret i NOB formirano je 1954. ali kao poseban odsek (deo) Istorijskog odelјenja. Iste godine je Istorijsko odelјenje dobilo i stručnjaka odnosno kustosa, tako da se pristupilo obradi i sređivanju postojećih dokumenata. Godine 1977. Fond je brojao 920 muzealija, a odsek Radnički pokret i NOB 271.

Istorijsko odelјenje je 1978. godine podelјeno na dve velike zbirke: Zbirku starije istorije (ZSI) i Zbirku novije istorije (ZNI). Zbirkom starije istorije rukovodio je Vidak Vuković, viši kustos, a Zbirkom novije istorije Miodrag Cvetić, muzejski savetnik. Kao poseban segment Istorijskog odelјenja 2005. godine formirana je takozvana Soba sporta, za koju je bio zadužen kustos Branko Onjin. Zahvalјujući velikom broju prikuplјenih muzealija, 2008. godine osnovana je Zbirka istorije sporta (ZIS).
Danas, Fond Istorijskog odelјenja Narodnog muzeja Zrenjanin u svojim zbirkama poseduje preko 6500 predmeta. Zbirkom starije istorije, rukovodi Srđan Prilјeva, kustos-istoričar, Zbirkom novije istorije, Vladislava Ignjatov kustos-istoričar, a Zbirkom istorije sporta, Siniša Onjin takođe kustos-istoričar. Svaka zbirka Istorijskog odelјenja poseduje više manjih ili većih zbirki.

Zbirka starije istorije bavi se proučavanjem istorijskog razvitka srednjeg Banata i današnjeg Zrenjanina (nekada Velikog Bečkereka i Petrovgrada) od početka 14. pa sve do sedamdesetih godina 19.veka, te tako prikuplјa i čuva muzealije vezane za pomenuti period. Ta zbirka trenutno sadrži preko 500 inventarisanih muzealija svrstanih u nekoliko manjih ili većih zbirki. Najznačajnija je Zbirka oružja, koja sadrži hladno i vatreno oružje, oko 200 predmeta, od kojih nekoliko primeraka zavređuje izuzetnu pažnju. Ona se odnosi na period od 13. do 19. veka, a najbrojniji su primerci oružja iz 19. veka. Pored ove, postoji još nekoliko manjih kao što su: Zbirka starih mapa, Zbirka pečata, Zbirka starih fotografija, Zbirka dokumenata i Zbirka umetničkih slika. “Starija istorija” sadrži i niz pojedinačnih artefakata.

Zbirka novije istorije bavi se proučavanjem istorijskog razvitka srednjeg Banata i današnjeg Zrenjanina, nekada Petrovgrada i Velikog Bečkereka, od početka sedamdesetih godina 19. pa do kraja prve polovine 20. veka, sa tendencijom da se proširi na čitav 20. vek, kada se stvore uslovi za to, odnosno određena vremenska distanca. Ova zbirka trenutno sadrži 770 inventarisanih muzealija svrstanih u nekoliko većih i manjih zbirki. To su: Zbirka oružja i vojne opreme, Zbirka trodimenzionalnih predmeta, Zbirka dokumenata, Zbirka fotografija, Zbirka originalnih rukopisa, knjiga, novina i novinskih članaka, Zbirka tekstila, Zbirka pečata, značaka, medalјa, ordenja i drugih sitnih predmeta, Zbirka mapa, povelјa, plakata, diploma i letaka, Zbirka umetničkih slika i Zbirka pisama, razglednica, čestitki i dopisnica.

Zbirka oružja i vojne opreme obuhvata hladno i vatreno oružje, kao i vojnu opremu (šlemove, čuturice, bombe, mamuze, opasače i drugo). Uglavnom je reč o oružju i vojnoj opremi iz Prvog i Drugog svetskog rata. Zbirka trodimenzionalnih predmeta sadrži radio-aparate, mašine za kucanje, školske klupe-skamije, nekoliko maketa i razne druge predmete. Zbirku dokumenata čine policijski kartoni, članske karte političkih partija, sindikalnih i drugih društvenih, političkih, sportskih, kulturnih organizacija i asocijacija, đačke knjižice i indeksi univerziteta i druga vrsta dokumenata. Zbirka fotografija sadrži fotografije (grupne i pojedinačne) pojedinih događaja, mnogih ličnosti, kao i raznih društvenih, političkih, sportskih, kulturnih i drugih organizacija i asocijacija. Zbirka originalnih rukopisa, knjiga, novina i novinskih članaka koje su se iz različitih razloga i po različitim osnovama našli u ovom odelјenju takođe je sastavni deo Zbirke novije istorije. Zbirku tekstila čine uniforme, delovi odeće i druge lične garderobe (košulјe, džepne maramice i drugo), zastave, razne trake (jevrejske iz Drugog svetskog rata, prvomajske i trake iz logora i druge), platnene oznake (vojne, policijske i logoraške), kao i vojni činovi (platneni). Zbirka pečata, značaka, medalјa, ordenja i drugih sitnih predmeta sadrži razne pečate, značke, ordenje iz Prvog i Drugog svetskog rata, prstenje i drugo. Takođe tu je i Zbirka mapa, povelјa, plakata, diploma i letaka. Zbirka umetničkih slika, sadrži nekoliko, među kojima su najznačajnije one koje je uradio Vasa Eškićević, ratni slikar iz Prvog svetskog rata. Od skoro je formirana i nova zbirka – Zbirka pisama, razglednica, čestitki i dopisnica.

Zbirka novije istorije konačno sadrži i sledeću istorijsku građu − diplome, fotografije, razne beleške, pozivnice, legitimacije, vizitkarte, novinske članke i drugo, koja je pripadala uglednoj bečkerečkoj (petrovgradskoj, zrenjaninskoj) advokatskoj porodici Varadi. Veći deo zaostavštine Varadijevih, izložen je u stalnoj postavci Narodnog muzeja Zrenjanin u okviru salon-kabineta pomenute porodice, koji se nalazi na prvom spratu, pored spomen-sobe književnika Todora Manojlovića. Manji deo zostavštine Varadijevih, čuva se u depou Istorijskog odelјenja. Pored ovih originalnih predmeta Zbirka novije istorije poseduje i memorijalnu građu, koju čine uglavnom originalne i autentične izjave i sećanja, ali i prepisi i fotokopije aktera društvenih, političkih, kulturnih i drugih zbivanja na teritoriji srednjeg Banata. Takođe, u sklopu Istorijskog odelјenja je postojala i bogata fotografska arhiva sa mnoštvom foto-negativa, koja je 2019. ušla u sastav novoformirane Zbirke foto-negativa takozvana Fototeka, za koju je odgovoran Dušan Marinković, viši kustos, fotograf.

Poseban segment Istorijskog odelјenja predstavlјa Zbirka istorije sporta i njena stalna postavka takozvana Soba sporta, koja je formirana 2005. a svečano otvorena za javnost 2008. godine. Zahvalјujući velikom broju prikuplјenih sportskih predmeta, fotografija, plakata, diploma, a budući da Zrenjanin nosi epitet “Grad sportova” i da je imao dugu i bogatu sportsku tradiciju i istoriju, Soba sporta je prerasla u posebnu zbirku Istorijskog odelјenja. Zbirka istorije sporta sada broji preko 5000 predmeta. Kustos zadužen za ovu zbirku bavi se proučavanjem, prikuplјem i prikazivanjem različitih muzealija vezanih za istorijat sporta u našem gradu od sredine 19. veka, pa sve do danas. Ova velika zbirka sastoji se od nekoliko manjih zbirki, kao što su: Zbirka medalјa, Zbika fotografija, Zbirka dokumenata, Zbirka pehara i Zbirka sportskih i raznih rekvizita i dr.