Misija Narodnog muzeja Zrenjanin

Ideju za osnivanje muzeja u Zrenjaninu (nekadašnjem Velikom Bečkereku) inicirala je  gradska inteligencija i predstavnici vlasti nekadašnje Torontalske županije krajem 1902. i početkom 1903. godine. Tada je na predlog Torontalskog mađarskog kulturnog udruženja doneta odluka o osnivanju županijske biblioteke i muzeja, a u tu svrhu je formiran poseban odbor na čelu sa tadašnjim velikim županom dr Lajošem Delimanićem. Građanstvu je upućen poziv da prikupljaju stare posude, oružje, oruđe, alat, nakit, stari novac, slike, arheološke predmete i drugo, a briga i staranje nad ovim predmetima povereni su Antalu Štrajtmanu, nastavniku crtanja u velikobečkerečkoj gimnaziji. Nakon par godina, županijske vlasti su tokom 1905/1906. godine u potpunosti preuzele inicijativu oko otvaranja Muzeja, da bi u trenutku kada je njegovo osnivanje trebalo konačno rešiti došlo do političkih promena koje su, uz nedostatak finansijskih sredstava i odgovarajućeg prostora za smeštaj prikupljenih predmeta, čitavu stvar odložile na još neko vreme. Muzej je konačno otvoren za publiku 1911. godine, kada je njegova zbirka smeštena u četiri prostorije Županijske palate (danas zgrada Gradske kuće). Briga o muzejskoj zbirci biva poverena Bogoljubu Aleksiću, županijskom arhivaru. Na tom mestu i pod Aleksićevim nadzorom će dočekati kraj Prvog svetskog rata i raspad Austrougarske monarhije.

Između dva rata Muzej je menjao svoje lokacije i nazive. Sve do 1924. godine je nosio ime Muzej Torontalske županije, da bi tada bio preimenovan u Gradski muzej. U međuvremenu je (1919) iz nekadašnje Županijske palate premešten u prostorije Pijarističkog samostana, zatim nakratko u dve dvorane gradske gimnazije, odakle je 1924. godine dobio nove prostorije na spratu velikobečkerečke kasine. Četiri godine kasnije (1928), ponovo je preseljen: ovoga puta u jednu skromnu zgradu iza gradskog pozorišta, gde će ostati sve do 1940. godine. U tom periodu je usled čestih seoba i nedostatka finansijskih sredstava bio zatvoren za publiku. Početkom tridesetih godina pokušana je obnova njegovog rada i to zajedničkim delovanjem istaknutih velikobečkerečkih (od 1934. petrovgradskih) intelektualaca i Istorijskog društva u Novom Sadu. Nakon dugih pregovora i razmene mišljenja, Muzej je konačno proradio 1940. godine u prostorijama nekadašnjeg gradskog zabavišta, i to pod imenom Banatski muzej Dunavske banovine. Nastavio je da radi za vreme nemačke okupacije Kraljevine Jugoslavije pod nazivom Muzej okruga banatskog, ali je i tada bio zatvoren za javnost, a većina aktivnosti preusmerena je pretežno na  arheološka iskopavanja. Pred sam kraj okupacije (1944) ponovo je preseljen, ovoga puta u reprezentativnu zgradu u Ulici Servo Mihalja br. 4 (tzv. Jankovićeva palata), gde će i ostati tokom naredne dve decenije.

Nedugo nakon oslobođenja, ovaj objekat će odlukom Vojne uprave za Banat postati centar za prikupljanje svog kulturnog nasleđa koje je preživelo rat, a ponajviše knjiga i vrednih starina; otuda je Muzej prvih posleratnih godina (sve do 1946) bio organizaciono spojen sa bibliotekom u jednu ustanovu, koja je nosila naziv Gradska biblioteka i muzej Petrovgrad. Jedno vreme se u Jankovićevoj palati zajedno sa njima nalazio i novoosnovani gradski arhiv (1947). Petrovgradski muzej je bio prvi u Vojvodini koji je posle rata otvorio svoja vrata za posetioce (7. maja 1945) i priređivao likovne izložbe. Glavnu ulogu u oživljavanju Muzeja imali su prvi posleratni upravnik, referent za muzej Miloš Kekez i akademski slikar Vasa Pomorišac, koji je 1945/1946. bio angažovan u Muzeju na poslovima restauratora.

 Prema uputstvu Odeljenja za prosvetu od 2. novembra 1946, Muzej u istraživačkom pogledu pokriva područje današnjeg srednjeg Banata. Poznati naučnik i poznavalac muzeologije, etnolog dr Milenko Filipović, zabeležio je 1949. godine: Gradski muzej u Zrenjaninu je najveći muzej ove vrste u čitavoj NR Srbiji. On ima velike prostorije i u njima velike zbirke. Već u to vreme postojala su zasebna muzejska odeljenja: Arheološko, Etnološko, Umetničko i Istorijsko sa numizmatičkom zbirkom. U narednom periodu – tokom pedesetih i početkom šezdesetih godina – Muzej će dobiti školovan, stručan kadar koji će se brinuti o ovim zbirkama.

Sredinom šezdesetih godina, Muzej je iseljen iz Jankovićeve palate, budući da je ona bila predviđena za rušenje Generalnim urbanističkim planom iz 1958. godine. Nakon iseljenja (1964), Muzej je privremeno preseljen u nepodesne prostorije Tehnogume, da bi u jesen 1966. godine bio useljen u prostorije nekadašnje Finansijske palate, u samom centru grada, na današnjem Trgu slobode u Subotićevoj ulici, gde se i dan-danas nalazi. Ova zgrada je sagrađena 1893. u stilu akademizma (neorenesanse) i po zamislima uglednog peštanskog arhitekte Ištvana Kiša.

Zrenjaninski Narodni muzej spada u kategoriju muzejskih ustanova kompleksnog tipa, zavičajnog karaktera i svojim istraživačkim radom pokriva područje srednjeg Banata. Ovakvim načinom organizacije, bogato kulturno nasleđe ovog područja iz oblasti prirode, arheologije, etnologije, umetnosti i istorije došlo je u okvire sistematske zaštite i stručne obrade specijalizovane ustanove sa stručnjacima svih potrebnih profila. Unutar mnogobrojnih muzejskih zbirki smešteno je preko 49.000 predmeta.

Prostor stalne postavke Muzeja ima površinu od 1200 m². Na prvom spratu posetioci imaju priliku da pogledaju umetnički deo stalne postavke koji obuhvata predmete iz Zbirke likovne umetnosti i Zbirke primenjene umetnosti. Deo stalne postavke na drugom spratu Narodnog muzeja obuhvata predmete iz zbirki Prirodnjačkog, Arheološkog, Istorijskog i Etnološkog odeljenja. Osim u okviru stalne postavke, prezentacija zbirki se odvija i kroz tematske izložbe.

Narodni muzeja Zrenjanin raspolaže i sa tri izložbena prostora u prizemlju zgrade – to su Salon, Mali salon i Hol.