Legati

Stalna postavka Narodnog muzeja u Zrenjaninu od 8. aprila 2016. bogatija je za još jedan legat – porodice Varadi. Legat porodice Varadi je nastao na inicijativu prof. dr Tibora Varadija i finansiran je sredstvima lokalne samouprave.

Porodica Varadi

Porodica Varadi je bila među uglednijim porodicama u Velikom Bečkereku (Petrovgradu, Zrenjaninu). Kontinuirano je prisutna u javnom i društvenom životu ovoga grada od kraja XIX veka. U njoj se poštovalo pravo i pravna struka bez ikakvih ideoloških, političkih ili nacionalnih predrasuda. Porodičnu advokatsku kancelariju osnovao je dr Imre Varadi nakon povratka sa studija iz Pešte 1893. godine, i ona je radila sve do 2014. godine.  U njoj su stasale tri generacije advokata ove porodice: Imre, njegov sin Jožef, kao i unuci Tibor i Imre.

Nakon Imreove smrti kancelariju je, do zatvaranja, vodila njegova supruga Judita.

Istorijsko odeljenje

Prof. dr Tibor Varadi i članovi njegove porodice poklonili su Narodnom muzeju u Zrenjaninu bogatu istorijsku građu koje se pre svega ogleda u diplomama, fotografijama, beleškama, pozivnicama, legitimacijama, vizitkartama, novinskim člancima i dr. Poklonjeni materijal nam daje uvid u kontinuiranu prisutnost članova porodice u javnom i društvenom životu grada. Istorijsko odeljenje je na taj način postalo bogatije za stotinjak novih inventarnih jedinica. U samom ambijentu Legata predstavljeno je, usled nedostatka prostora, daleko manje građe od onoga što zapravo čini poklonjenu zaostavštinu ove porodice. Izložena dokumentacija je raspoređena u zidnim nišama, kao i po slobodnim površinama na nameštaju.

Među zaveštanim fotografijama porodice Varadi, koje su izložene u jednoj od niša legat-sobe, treba istaći: jednu od najstarijih fotografija na kojoj je prikazan Imre Varadi, iz 1879. godine tokom gimnazijskih dana, takođe, fotografiju nastalu prilikom posete Imrea i Mete (devojačko prezime Puc) Mon Blanu 1913. godine, kao i nekoliko fotografija koje su nastale povodom srebrne svadbe Imrea i Mete Varadi, iz 1921. godine. Ove fotografije same po sebi govore ne samo o porodici Varadi, već i o kulturi života i odevanja građanskog društva u periodu od kraja XIX do sredine XX veka u Velikom Bečkereku (Petrovgradu).

O tome koliki značaj je dr Imre Varadi imao na društveni život u gradu, svedoči i bogato ukrašena spomen knjiga iz 1905. godine Zanatskog udruženja iz Velikog Bečkereka. Ovom spomenicom Udruženje mu je odalo počast jer ih je zastupao na najbolji mogući način. Na koricama se nalazi njegova fotografija, a unutar knjige su potpisi članova Udruženja.

Poseban značaj pripada dokumentu koji na indirektan način govori o ulozi dr Imrea Varadija u Prvom svetskom ratu. Imre je branio pred sudom veliki broj istaknutih srpskih prvaka i intelektualaca uhapšenih nakon Sarajevskog atentata (1914) i optuženih za zaveru protiv austrougarske vlasti. Ovaj dokument je zapravo izjava nastala 30. maja 1951, koja pokazuje suštinu interniranja. Data je sa ciljem da se dr Marku Nedeljkoviću potvrdi pravo na status invalida zbog gubitka „očinjeg vida“ tokom Prvog svetskog rata. Na poleđini ovog dokumenta je Nedeljkovićeva pisana izjava zahvalnosti iz avgusta 1952. godine.

Pored istorijske građe, Istorijsko odeljenje će u legat-sobi ubuduće čuvati i lične predmete članova porodice Varadi kao što su: značka Esnafskog  udruženja Imrea Varadija, pisaća mašina Erika drezdenske kompanije Nauman iz 1937/1938. godine, koju je koristio Jožef Varadi, toga Tibora Varadija koju je dobio od Univerziteta Emori iz Amerike i koja je korišćena pred Međunarodnim sudom pravde u Hagu, te više pečata, medalja i drugih predmeta. U domen lične i privatne građe spadaju ljubavno pismo Imrea i Mete Varadi, kao i knjiga Todora Manojlovića Centrifugalni igrač, iz 1931. godine na mađarskom jeziku. Ova knjiga je bibliofilsko izdanje štampano u 50 primeraka, a dvadeset i prvi broj je Todor poklonio Imreu u znak dugogodišnjeg prijateljstva. Upravo zbog činjenice da su dr Imre Varadi i Todor Manojlović bili dobri prijatelji, impresionira to što se na stalnoj postavni Narodnog muzeja Zrenjanin Legat porodice Varadi nalazi pored spomen-sobe Todora Manojlovića.

Umetničko odeljenje

Legatom porodice Varadijevih Umetničko odeljenje Narodnog muzeja u Zrenjaninu obogaćeno je u više segmenata. Zbirka likovne umetnosti je ovim putem dobila tri slike bečkerečko-petrovgradskih slikara. Među njima se posebno ističe pleneristički zimski pejzaž „Vetrenjače u Kumanu“ iz 1891. godine, koji predstavlja rad višestruko svetski nagrađivanog mađarskog slikara Lasla Kezdi Kovača (1864–1942). Ovaj slikar je pre odlaska u Budimpeštu radio u Velikom Bečkereku kao arhivar Torontalske županije u periodu od 1885. do 1892. godine. Slika je u prošlosti dva puta izlagana u Narodnom muzeju Zrenjanin na privremenim izložbama 1969. i 1979. godine. Druge dve slike su rad Janoša Ajha- Bereca (1900–1943) iz 1941. godine i na njima su predstavljeni portreti Imrea i Mete Varadi. Ovi portreti stilski pripadaju građanskom realizmu međuratnog perioda i potpuno se uklapaju u umetnikov slikarski opus.

Zbirci primenjene umetnosti je legatom zaveštano petnaestak predmeta, koji danas značajno doprinose samom ambijentu Legata porodice Varadi.. Prva celina predstavlja nameštaj i druge predmete iz nekadašnje kancelarije Varadijevih, dok druga odiše privatno reprezentativnim karakterom. Među kancelarijskim nameštajem, koji je rađen pod uticajem istoricističkih stilova XIX veka, kao što su radni sto i pisaći sekretar, posebno mesto imaju zidni sat iz nekadašnje advokatske kancelarije Varadijevih, koji je rad lokalnog urara Grincvajga, i stara metalna ulična tabla iz vremena kada je kacelariju držao Imre Varadi.

Centralno mesto u privatno-reprezentativnoj celini obuhvata pozno barokna salonska garnitura sastavljena od stola, dve stolice i dve fotelje. Jedna od fotelja pripada tipu produžene fotelje sa rukohvatom. Svaki primerak ove garniture je obrađen i rezbaren na jedinstven način i sa biranom dekoracijom, dok u isto vreme njegova stilska obrada ne izlazi iz koncepta celine salona. Na ovom dragocenom nameštaju prepliću se barokni uticaji sa prostora Ugarske i zapadne Evrope, dok se u akcentima javlja i rokoko. Nameštaj, koji je svakako rađen po specijalnoj porudžbini, nekada se nalazio u posedu plemića i vojskovođe Ernea Kiša (1799–1849). U vlasništvo Varadijevih garnitura je stigla putem Jakova Puca (1848–1939), Metinog oca, koji je, kao zaslužni lekar i prijatelj porodice Kiš, salon dobio na poklon. Pored već pomenutih primera nameštaja, u Legatu porodice Varadi dominiraju i drugi dragoceni predmeti koji pripadaju stilu secesije, kao što su raskošna žardinjera na postamentu bohemijske kompanije Rudolf Ditmar iz Znojma, luster, stoni ramovi i dr. Toplini postavke doprinose i dve police sa poklonjenim enciklopedijskim izdanjima i knjigama, među kojima se posebno ističe Korpus mađarskog prava (lat. Corpus Juris Hungarici) iz 1822. godine.

Zaključak

Realizovanim Legatom, stalna postavka zrenjaninskog Muzeja dobila je aneks koji u pravom smislu prenosi atmosferu i ambijent u kome je porodica Varadi živela i pružala pravne usluge građanima današnjeg Zrenjanina više od 120 godina. Voljom gospodina Tibora Varadija Muzeju je zaveštan deo materijalne porodične imovine radi čuvanja i izlaganja, jer je upravo ona pravi dokaz koliko je porodica Varadi svojim kontinuiranim delovanjem doprinela samom napretku grada.